به بهانه سالگرد عملیات والفجر مقدماتی

 

وضعیت دشمن
عراق به دلیل حملات پی در پی و موفق ایران در عملیات های دوره نخست جنگ، به طور گسترده ای از نیروی جیش الشعبی استفاده کرد و با تشکیل تیپ های سه رقمی، سازمان رزم ارتش را بسیار گسترش داد. این تیپ ها در آرایش نظامی عراق در منطقه عملیاتی والفجر مقدماتی، در خط اول قرار داشتند. این اقدام از یک سو موجب حفظ نیروهای اصلی ارتش آن کشور می شد و از سوی دیگر، توان نیروهای مهاجم را به شدت کاهش می داد، به گونه ای که با توجه به درگیری رزمندگان با نیروهای در خط  و موانع گوناگون، یگان های اصلی عراق بهتر می توانستند به دفاع حمله بپردازند.

سپاه چهارم عراق مسئولیت منطقه عملیاتی از چیلات تا هورالعظیم را به عهده داشت و دارای چهار لشکر بود:

1- لشکر 14 پیاده شامل سه تیپ 421، 422 و 18 و یک گردان تانک به نام« سیف سعد» که در محور چزابه و شمال هورالهویزه قرار داشت. از سه تیپ این یگان ، یک تیپ شامل نیروهای جیش الشعبی و دو تیپ دیگر از نیروهای اصلی ارتش عراق بودند.

2- لشکر 1 مکانیزه شامل تیپ 108 گارد مرزی، تیپ 501 پیاده ، تیپ 1 مکانیزه که در محور « دویرج» تا پاسگاه پیچ انگیزه مستقر بود. همچنین ، تیپ های 92، 93 و 66 احتیاط کلی منطقه فکه تا پاسگاه دویرج بودند. افزون بر این ، تیپ های سازمانی 34 زرهی، 27 مکانیزه از لشکر 1 در احتیاط منطقه عملیاتی والفجر مقدماتی قرار داشتند.

3- لشکر 10 زرهی شامل سه تیپ، که از محور پیچ انگیزه تا جنوب غربی چیلات (دهلران) آرایش داشت.

4- لشکر 3 زرهی (علاوه بر تیپ هایی که به لشکر 14 مامور کرده بود) با تیپ های 16 ، 12 زرهی، 8 مکانیزه و 53 مختلط، در شرق هورالسناف گسترش داشت و در احتیاط بود.

یگان های دیگری که جزو سازمان رزم منطقه عملیاتی سپاه چهارم عراق بوده و در احتیاط قرار داشتند، عبارت بودند از : تیپ 30 زرهی از لشکر 6 ، تیپ 37از لشکر 12 ، تیپ 16 از لشکر 6، تیپ 101 پیاده گارد مرزی ، تیپ 10 زرهی وابسته به ستاد کل ، تیپ 49 زرهی از لشکر 11 ، تیپ 18 پیاده ، تیپ 48 پیاده از لشکر 11 ، تیپ 25 مکانیزه از لشکر 6 ، تیپ 51 مختلط و تیپ گارد جمهوری.

 

ترکیب قرارگاه کربلا به این ترتیب بود:

1- سپاه سوم صاحب الزمان(عج) ، شامل لشکر 14 امام حسین(ع) با هشت گردان پیاده، لشگر 25 کربلا با 11 گردان پیاده ، لشکر 17 علی بن ابیطالب با 14 گردان پیاده و تیپ مستقل قمر بنی هاشم با پنج گردان پیاده.

2- سپاه هفتم جدید متشکل از قرارگاه قدس شامل لشکر 7 ولی عصر(عج) با 12 گردان و تیپ 15 امام حسن(ع) با 10 گردان؛ همچنین ، لشکر 8 نجف با 14 گردان ، لشکر 41 ثارالله با 11 گردان و لشکر 19 فجر با 24 گردان.

قرارگاه نجف نیز متشکل از سپاه 11 قدر، شامل لشکر 27 حضرت رسول (س) با 24 گردان، لشکر 31 عاشورا با 13 گردان و تیپ 10 مستقل سیدالشهدا(ع) با هفت گردان و همچنین لشکر 5 نصر شامل سه تیپ با 33 گردان، از ارتش جمهوری اسلامی نیز لشکر 21 حمزه، تیپ 84 خرم آباد و تیپ 58 ذوالفقار در عملیات شرکت داشتند . در مجموع ، سپاه پاسداران با 13 یگان (176 گردان) و ارتش جمهوری اسلامی با سه یگان (15 گردان) بایستی این عملیات را انجام می دادند.

شرح عملیات
با تاریک شدن هوا، یگان ها از نقطه رهایی به سوی مواضع دشمن حرکت کردند. از سوی دیگر، به دلیل اهمیت عملیات، آقای میرحسین موسوی؛ نخست وزیر وقت،  آیت الله موسی اردبیلی؛ رئیس دیوان عالی کشور،  آیت الله طاهری خرم آبادی و حجت الاسلام والمسلمین فاکر، نمایندگان حضرت امام در سپاه در سنگر فرماندهی حضور داشتند.

بدین ترتیب، در ساعت 21:30  روز 17 بهمن 1361 رمز عملیات به شرح زیر قرائت شد:

"بسم الله الرحمن الرحیم، و لاحول و لا قوه الا بالله العلی العظیم، اللهم ایاک نعبد و ایاک نستعین ، قد تری ما انا فیه ففرج عنا یا کریم، یا الله ، یا الله ، یا الله. به مظلومیت علی اصغر و به ذولفقار برنده ولی المومنین و قهاریت رب العالمین به پیش"

با اعلام رمز عملیات، حمله رزمندگان آغاز شد. گرچه یگان ها ساعاتی قبل حرکت کرده بودند، ولی نتوانستند همزمان، عملیات شکستن خط را آغاز کنند، لذا بعضی  از نیروها در کمین متوقف شده، برخی هم درگیری را آغاز کردند و گروهی نیز نرسیده هنوز درگیر نشده بودند . از این رو فرماندهان سپاه تلاش زیادی به عمل آوردند تا این مشکل رفع شود و بالاخره در پی این تلاش، نیروها توانستند به سختی از برخی موانع عبور کرده و به کانال اول برسند. در این هنگام، دشمن به نیروهای در خط خود دستور داد، به پشت جاده آسفالت عقب نشینی کرده و در آنجا خط تشکیل دهند. این اقدام دشمن ناشی از تجربه قبلی در عملیات های گذشته بود. فرماندهان عراقی دریافته بودند که نباید در برابر سیل خروشان نیروهای بسیج مقاومت کرده و تلفات بدهند. آنها نمی خواستند مانع نفوذ نیروهای ایرانی شوند، زیرا قصد داشتند با دور زدن آنها از دو جناح، آنان را منهدم کنند. با وجود این تدبیر دشمن، نیروهای خودی در برخی محورها پیشروی کردند ، ولی در محورهای دیگر موفق نشدند از موانع عبور کنند. این وضع موجب شد آنها زمان را از دست بدهند. بر این اساس، فرماندهان در تدبیری مناسب، اجازه ندادند یگان هایی که عملیات شکستن خط را به اتمام رسانده بودند به پیشروی خود ادامه دهند. این یگان ها موظف شدند در مواضع به دست آمده متوقف شده و با احداث خاکریز، به حفظ آن بپردازند.

ویژگی های عملیات

1- حدود 8 الی 10 کیلومتر رمل
2- یک سری میادین مین که از قبل تعبیه شده بود
3- سیم خاردار حلقوی با 6 حلقه در عرض
4- مواضع و سنگرهای کمین در امتداد موانع
5- سیم خاردار معمولی
6- میدان مین با عمق زیاد
7- سیم خاردار حلقوی
8- کانال به عرض 3 الی 4 متر که در بعضی جاها تا 9 متر نیز می رسید
9- سیم خاردارحلقوی
10- میدان مین با عمق زیاد
11- سیم خاردار حلقوی
12- کانال دوم با مشخصات کانال ردیف اول (بند8)
13- سیم خاردار حلقوی
14- میدان مین
15- خط اول دشمن که از سنگرهای متعدد و تعبیه کانال در زمین (مشابه شرق بصره) تشکیل شده بود، بسیار مستحکم بود.
16- خط دوم دشمن (پس از خط دوم) مجددا 3 کانال دیگر وجود داشت. که این هم سختی نبرد را تشدید می کرد.

با این وجود و به دلیل جو خاصی که ضرورت انجام این عملیات در کشور ایجاد کرده بود و نیز امیدواری مسئولان سیاسی کشور و جنگ روانی دشمن، مرحله دوم عملیات نیز در 19 بهمن 1361 انجام شد. اما این بار نیز به دلیل عدم هماهنگی میان نیروهای عمل کننده، هوشیاری دشمن و تسلط  او بر راهکارهای خودی و همچنین با توجه به لو رفتن عملیات و وجود استحکامات پیچیده و فراوان دشمن که موجب عدم کندی پیشروی نیروهای خودی شده، قرارگاه خاتم الانبیاء (ص) را واداشت تا به منظور کاهش تلفات خودی، پایان عملیات را اعلام نماید. در این عملیات بیش از 2500 نفر از نیروهای دشمن کشته و زخمی و 113 نفر اسیر گردیدند ، همچنین 501 تن از نیروهای خودی شهید، 7313 تن زخمی و 3116 تن مفقود شدند.